Mạc Văn Trang
Chết thật! Có nhiều người nhầm lẫn nguy hiểm, có cô
giáo hỏi tôi:
- Sách Cánh Diều cũng là sách Cánh Buồm phải không?
- Không! Không! Không! Nó cũng giống như hàng “Xôi
gà Ông Già”; nổi tiếng ởTây Hồ, ít lâu sau thấy xuất hiện bên cạnh một cửa hàng
to hơn: “Xôi gà Ông Già xịn” rồi sau đó lại thêm cửa hàng mới hoành tráng: “Xôi
gà Ông già Nhà quê”…khiến dân tình không biết đâu mà lần!
Sách CÁNH DIỀU là do GS TS Nguyễn Minh Thuyết Chủ
biên, theo Chương
trình quốc gia của Bộ GD& ĐT, vừa xuất bản, đưa
vào sử dụng cho lớp Một từ tháng 9/2020 và gây dư luận xôn xao…
Sách CÁNH BUỒM do nhà giáo Phạm Toàn Chủ biên cùng
nhóm Cánh Buồm vừa biên soạn vừa dạy cho học sinh (HS) từ năm 2009 đến nay.
Sách Cánh Buồm cũng có mấy môn vừa dạy thử nghiệm, vừa biên soạn: Tiếng Việt,
Văn, Lối sống, Khoa học, Tiếng Anh...cho HS Tiểu học. Nhưng trong đó môn Tiếng
Việt và Văn thành công chắc chắn nhất và đã có sách dạy đến hết lớp 9. Sách
Cánh Buồm được làm ra bởi một nhóm thiện nguyện do nhà giáo Phạm Toàn
khởi xướng và lãnh đạo, làm sách phi lợi nhuận,
không tốn 01 đồng của nhà nước và đã đưa lên mạng ebooks cho mọi người lấy dùng
miễn phí (xem trang “Sách Cánh Buồm https:canhbuom.edu.vn/sachmo/ ). Đến cuối năm 2019 đã được download
gần 30 ngàn lần. Nhà giáo Phạm Toàn nói: Cánh Buồm hai tay dâng bộ sách này cho
thế hệ trẻ Việt Nam!
1. PHẠM TOÀN LÀ AI?
Phạm Toàn quê tại Đông Anh, Hà Nội, sinh năm 1932
(Nhâm thân); mỗi lần gặp
hai người bạn Nguyên Ngọc, Dương Tường, ông lại
đùa: “Ba con khỉ tinh nghịch”. Phạm Toàn qua đời ngày 26 tháng 6 năm 2019. Năm
1946 Phạm Toàn đi bộ đội. Cuối năm 1951 ông được đi học sư phạm cao đẳng. Sau
đó ông vừa dạy học vừa viết văn với bút danh Châu Diên. Phạm Toàn là nhà văn.
Ông viết Truyện ngắn, Thơ, Tiểu thuyết… không nhiều lắm, nhưng bạn bè khen văn
ông hay và cá tính… Phạm Toàn là dịch giả. Những năm khốn khó, ông sống nhờ vào
dịch thuật. Ông dịch khoảng chục sách văn học Pháp; dịch nhiều tài liệu lý luận,
Triết học cho Viện Khoa học Xã hội; ông dịch tiếng Anh cũng nhiều, tiêu biểu là
2 cuốn “Nền Dân trị Mỹ” của tác giả Alexis De Tocqueville và “Cơ cấu Trí khôn”
của Howard Garner, đều do NXB Tri thức, ấn hành…
Phạm Toàn là nhà giáo, nhà nghiên cứu giáo dục. Phạm
Toàn nhiều năm dạy HS miền núi. Ông vừa dạy vừa nghiên cứu xây dựng nên Chương
trình và viết sách cho HS. Sách của Phạm Toàn dạy cho HS dân tộc vùng núi đã được
Giải thưởng UNESCO (1984). Cả đời Phạm Toàn vừa dạy học, vừa viết văn, vừa dịch
sách, vừa nghiên cứu Văn học, Nghệ thuật, Tâm lý học, Giáo dục học… Bằng con đường
TỰ HỌC phi thường, Phạm Toàn thông thạo mấy ngoại ngữ, có vốn kiến thức sâu rộng
nhiều lĩnh vực, nhất là về Khoa học giáo dục. Ông làm việc gần 20 năm tại Cơ sở
Thực nghiệm của GS Hồ Ngọc Đại, nhưng ông muốn nghiên cứu những gì sâu, rộng
hơn. Vì vậy ông viết “Hợp lưu các dòng Tâm lý học giáo dục” (NXB Tri Thức, Hà Nội,
2008)...
Dẫu say mê với chuyên môn, Phạm Toàn luôn đau đáu
trách nhiệm xã hội, ông cùng GS Nguyễn Huệ Chi và GS Nguyễn Thế Hùng lập ra
trang web Bauxite VN nổi tiếng với những phản biện mạnh mẽ...
Có lần hội thảo về sách Cánh Buồm, GS Hồ Ngọc Đại nói (đại ý): Tầng lớp trí
thức trong xã hội là một thực thể có tầng có lớp. Lớp
trên cùng gọi là thiên tài, số cá thể đủ đếm trên đầu ngón tay: Nguyễn Du,
Mozart, Einstein… Kế theo là tầng lớp người có ý tưởng, đông lắm nhưng các cá
thể có thể gọi theo tên riêng cộc lốc, ví dụ Phạm Toàn. Dưới cùng gọi là lớp học
trò, đông không đếm xuể, nên tên gọi cá thể bao giờ cũng phải kèm theo hư danh,
chức tước, bằng cấp,... ví dụ, Giáo sư Tiến sĩ Khoa học Hồ Ngọc Đại! (Một nền
giáo dục Việt Nam hiện đại, tr.184) Còn Phạm Toàn nói, anh Đại là Thầy của tôi!
2. LÀM SÁCH CÁNH BUỒM LÀM GÌ?
Phạm Toàn khát khao muốn đem tất cả những gì mình
đã tích lũy được, truyền đạt lại cho trẻ em bằng tình yêu và trách nhiệm lớn
lao với Dân tộc. Ông tin rằng với quan điểm giáo dục tiến bộ, bằng phương pháp
giáo dục mới, mà bản thân đã hướng dẫn trẻ (ông không ưa dùng từ dạy) bao nhiêu
năm, ông tin chắc sẽ Đúng và Thành công. Năm 2009 ông lập ra nhóm Cánh Buồm để
thực hiện ý nguyện đó.
Phạm Toàn bảo, Làm ra một điều tích cực là chống
tiêu cực mạnh mẽ nhất!
Đừng chỉ có tranh cãi, góp ý, phản biện làm gì với những
“cải cách”, “đổi mới” giáo dục hiện nay cho mất công, mất sức và thêm bực mình!
Phản biện tốt nhất là ta làm ra một sản phẩm khác, tốt hơn để xã hội chọn lựa.
Từ thực tiễn dạy HS và những nghiên cứu nung nấu mấy chục năm, Phạm Toàn tin rằng,
giáo dục phổ thông chỉ cần 9 - 10 năm là HS đủ trưởng thành làm người có văn
hoá để học và làm một nghề gì đó phù hợp. Còn lớp 11 - 12 phải coi là “Dự bị Đại
học”, HS dùng phương pháp tự học để tập nghiên cứu các chuyên đề của các môn học…
Như vậy thì lên Đại học, Sinh viên thực sự có năng lực học bằng nghiên cứu, sử
dụng ngoại ngữ, đi sâu vào các lĩnh vực chuyên môn… Giáo Dục như vậy thì thế hệ
trẻ mới trưởng thành, dân tộc này mới khá lên được.
Với quan niệm về giáo dục như trên, sách Cánh Buồm
không theo “khung chương trình” 12 năm, nội dung, phương pháp của Bộ GD&ĐT.
Do vậy sách Cánh Buồm mà đưa vào “diện được Hội đồng thẩm định” thì bị loại
ngay từ “vòng gửi xe”.
Tóm lại, Cánh Buồm làm ra sách như một “sản phẩm mẫu”
để dâng hiến miễn phí cho xã hội, hy vọng mọi người dùng nó, từ đó “nhân ra” để
thay đổi giáo dục; trước hết là việc dạy Tiếng Việt và Văn cho HS để các em học
một cách vui thích, tự tin, biết phương pháp tự học, phát triển tư duy, ngôn ngữ,
tâm hồn phong phú…
Với mục đích như vậy, nên Cánh Buồm đã thu hút được
hơn 40 cộng tác viên ở trong và ngoài nước tham gia làm sách với động cơ cống
hiến, không có một đồng thù lao nào.
3. SÁCH CÁNH BUỒM CÓ GÌ KHÁC?
Quan điểm của nhóm Cánh Buồm: Giáo dục là tổ chức sự
trưởng thành của thế hệ trẻ; phương pháp giáo dục (giảng dạy) là hướng dẫn HS
biết TỰ HỌC, biết phương pháp làm ra sản phẩm giáo dục của mình, cho mình…
“Toàn bộ con người được khách quan hóa và được hiện ra trong các sản phẩm của
nó”
(Vygotsky, Hợp lưu các dòng Tâm lý học giáo dục,
tr.196).
Sách Cánh Buồm vừa là sách cho GV, sách giáo khoa
cho HS, cũng là sách bài tập. GV và HS không cần thêm sách nào nữa! Đó là sách
“ba trong một: Là giáo án gợi ý để GV hướng dẫn, HS thực hiện Hành động học tập
bằng hệ thống thao tác tường minh, hoàn thành từng Việc làm (bài tập) làm ra Sản
phẩm của mình. Không biết thao tác không làm được gì cả! Biết Thao tác hóa thì
những khái niệm trừu tượng cũng có thể hướng dẫn HS Tiểu học hành động để tự
hình thành được.
Sách Văn Cánh Buồm đã thao tác hóa sự Đồng cảm,
thao tác hóa sự Tưởng tượng, thao tác hóa sự Liên tưởng, thao tác hóa Bố cục một
bài văn nghị để
HS từ lớp 1 đến lớp 4 lần lượt biết tự làm ra từng
loại sản phẩm và lĩnh hội được những điều đó; sách Tiếng Việt Cánh Buồm đã thao
tác hóa cách học ngữ âm, từ vựng, cú pháp và văn bản tiếng Việt để HS am tường
cách dùng ngôn ngữ mẹ đẻ, có năng lực hành dụng.
Khi HS biết cách tự làm ra Sản phẩm bên ngoài, cũng
là quá trình hình thành cái Tâm lý bên trong. Quá trình đó giúp HS lĩnh hội cả
Tri thức lẫn Phương pháp làm ra Tri thức khiến cho HS thích học và biết cách Tự
học. Học bằng cách này, sự phát triển tự do của mỗi HS không bị giới hạn.
4. SÁCH VĂN VÀ TIẾNG VIỆT THẾ NÀO?
Theo nghiên cứu của Hồ Ngọc Đại thì mỗi CÁI (đối tượng)
phải có một CÁCH
(phương pháp) để khám phá, chiếm lĩnh. Từ đó Phạm
Toàn vận dụng vào Cách dạy Văn (Nghệ thuật) khác với Cách dạy Tiếng Việt (Ngôn
ngữ). Cho nên ngay từ lớp Một, mỗi tuần HS học 8 tiết Tiếng Việt và 2 tiết Văn,
cộng là 10 tiết. Học 4- 5 tháng, HS tự đọc được các bài tập trong sách để làm…
4.1. Dạy Văn, học Văn thế nào?
Cách học Văn Cánh Buồm không nhằm dạy HS những “mẹo”
hoặc những “kỹ
thuật” học giỏi văn, đặc biệt không bắt HS học thuộc
các “bài văn mẫu”. Cánh
Buồm giáo dục cảm xúc nghệ thuật và tạo cho HS năng
lực cảm thụ nghệ thuật bằng cách hướng dẫn HS tự làm ra cái đẹp nghệ thuật.
- Lớp Một học về lòng ĐỒNG CẢM, để có cảm hứng làm
ra tác phẩm nghệ thuật;
- HS lớp Hai học thao tác TƯỞNG TƯỢNG để tạo ra
hình tượng nghệ thuật;
- HS lớp Ba học thao tác LIÊN TƯỞNG để nhào nặn cho
hình tượng phong phú;
- HS lớp Bốn học thao tác SẮP XẾP (bố cục).
- HS lớp Năm đã nắm được 4 các Thao tác của ngữ
pháp nghệ thuật (tưởng
tượng, liên tưởng, bố cục), đủ sức tự tham gia hoạt
động với các loại hình nghệ thuật cơ bản: âm nhạc, nhảy múa, tạo hình, văn tự sự,
thơ trữ tình, và kịch để hoạt động làm ra các sản phẩm nghệ thuật.
- HS lớp 6: CẢM HỨNG NGHỆ THUẬT. Vì sao người ta
làm ra tác phẩm nghệ thuật: làm Thơ, viết văn Tự sự, Vẽ, chơi Âm nhạc, chơi Kịch...
- HS lớp 7: GIẢI MÃ TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT (Trữ tình
và Kịch nghệ)
- HS lớp 8: GIẢI MÃ TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT (VĂN TỰ SỰ
và các phương
thức biểu đạt tự sự, tác phẩm tự sự)
- HS lớp 9: Nghiên cứu nghệ thuật với mẫu là TRUYỆN
KIỀU CỦA NGUYỄN
DU và FAUST CỦA GOETHE...
Chín năm giáo dục phổ thông: HS biết cách học Văn để
tạo năng lực nghệ thuật.
4. 2. Dạy Tiếng Việt, học Tiếng Việt thế nào?
- Tiếng Việt 1: NGỮ ÂM - Cách ghi và đọc tiếng Việt
- Tiếng Việt 2: TỪ VỰNG - Tạo ra và dùng từ ngữ tiếng
Việt
- Tiếng Việt 3: CÚ PHÁP - Tạo ra và dùng câu tiếng
Việt
- Tiếng Việt 4: VĂN BẢN - Tạo ra và dùng văn bản tiếng
Việt
- Tiếng Việt 5: HOẠT ĐỘNG NGÔN NGỮ (Các dạng hoạt động
ngôn ngữ trong
xã hội)
- Tiếng Việt 6: NGỮ ÂM – GHI ÂM (Tiếng nói và chữ
viết)
- Tiếng Việt 7: TỪ VÀ TỪ VỰNG (Từ, ngữ, từ nguyên,
từ vựng tiếng Việt...)
- Tiếng Việt 8: CÁCH BIỂU ĐẠT NGÔN NGỮ (Ngôn ngữ
Khoa học, Ngôn ngữ
Nghệ thuật, ngôn ngữ Chính trị- xã hội...)
- Tiếng Việt 9: NGÔN NGỮ VÀ TƯ DUY (Tư duy Khoa học,
Tư duy Nghệ thuật, Tư duy về các mặt của đời sống)
Chín năm giáo dục phổ thông: HS biết cách học để tạo
năng lực tiếng Việt.
Tóm lại, nếu người ngoài xem sách giáo khoa Cánh Buồm
sẽ sửng sốt vì nội dung tưởng chừng “quá nặng”, “quá khó” với HS, nhưng với
CÁCH DẠY và HỌC của Cánh Buồm, HS không chỉ lĩnh hội được cả tri thức lẫn
phương pháp một cách “ngon lành” mà còn thích thú... HS thực sự am tường Văn và
Tiếng Việt cơ bản, vững chắc, phong phú và biết hành dụng chắc chắn, linh hoạt
trong cuộc sống.
4.3. Kết quả HS học Văn và Tiếng Việt Cánh Buồm thế
nào?
Sách Cánh Buồm đã được một số trường TƯ dạy 9 -10
năm nay rồi. Họ dạy
“chui”! Nhóm Cánh Buồm không phải “báo cáo thành
tích” với cấp nào. Kết quả học tập chỉ có HS báo cáo với nhau trước GV và cha mẹ
trong suốt quá trình học tập vào và cuối học kỳ, cuối năm học.
Cách đây mấy hôm tôi có gọi điện hỏi cô Hiệu phó một
trường vẫn dạy sách CB lâu nay: Năm nay trường còn dạy sách Cánh Buồm không? Cô
trả lời: Không dạy Cánh Buồm thì HS chán không học, phụ huynh bỏ trường mất! Vẫn
phải dạy “chui” thôi bác ạ!
Tôi đã dự một số giờ dạy của thầy Toàn và các GV
cho HS lớp 1, lớp 2, lớp 3, lớp 4, lớp 8, thấy GV hướng dẫn nhàn nhã, HS thích
thú làm việc, tự do thắc mắc... Càng lên lớp trên, HS càng chủ động, hăng say làm
việc, càng tự do suy nghĩ, tự do biểu đạt một cách tự tin… Đặc biệt là dự những
buổi trưng bày sản phẩm và trình diễn cuối năm của HS từ lớp 1 trở lên, rất hấp
dẫn.
Từ lớp 4 cuối năm có “Hội thảo khoa học” của HS rất
ấn tượng. Tôi đã dự và viết bài về 2 cuộc Hội thảo của HS lớp 4 ở một trường và
của HS lớp 8 ở một trường khác (đăng lên FB, nhưng không được nêu tên trường).
Trước Hội thảo, mỗi HS đều tự chọn một đề tài nghiên cứu, có GV hướng dẫn. Sau
đó các em nộp sản phẩm và từng lớp trưng bày triển lãm sản phẩm của mình.
Ban tổ chức Hội thảo chọn ra chừng 15 báo cáo để
trình bày.
Lớp 4, HS đã biết làm văn nghị luận với gợi ý cấu
trúc 5 câu cơ bản: 1/ Câu chủ đề, 2/ Câu mở rộng, 3/ Câu phản biện, 4/ Câu sơ kết,
5/ Câu kết luận. HS làm đủ các để tài do các em tự nêu ra: Cha mẹ và con; Tại
sao lại chặt cây; Đừng phá tổ chim; Đừng vứt rác bừa bãi; bảo vệ môi trường;
Chơi Game nhưng đừng nghiện; Tại sao cần tập thể dục; Tại sao cần đọc sách; Người
già khiêu vũ; Chớ vượt đèn đỏ; nhớ đội mũ bảo hiểm … Tôi ấn tượng nhất với bài trình bày của một HS
Nam lớp 4 về đề tài: “Thảm họa Formosa”. 1/ Formosa gây thảm hoạ môi trường gây
bất bình trong xã hội… 2/ Biển ô nhiễm làm chết bao nhiêu cá và không ai dám tắm
biển nữa; bao nhiêu ngư dân mất biển biết sống bằng gì; môi trường ô nhiễm sẽ ảnh
hưởng đến sức khoẻ lâu dài, không chỉ hiện tại mà còn đến mai sau… 3/Vậy nhưng
có người nói, muốn có thép thì đừng ăn cá tôm nữa, phải chọn lựa thôi!... 4/ Em
chọn biển sạch và cá tôm. Biển sạch sẽ đem lại nguồn lợi cá tôm mãi mãi; sẽ đảm
bảo đời sống cho bao nhiêu ngư dân; sẽ có bao nhiêu khách du lịch đến tắm biển
…; 5/Khi biển sạch, môi trường sống sạch, con người khỏe mạnh, ta sẽ giàu lên
và có tiền mua thép ở đâu cũng có… Không thể chấp nhận Formosa!
Em trình bày hùng hồn và tự tin đến mức tôi nghĩ,
người lớn có cãi với em này chưa chắc em đã chịu thua! Còn lớp 8 thì ấn tượng lắm,
rất nhiều đề tài về ngôn ngữ, văn học, xã hội… người lớn nghe thấy choáng! Các
đề tài: Từ Thơ Chế Lan Viên, Nguyễn Bính, Huy Cận, Xuân Diệu đến sự phát triển
Chữ Quốc Ngữ của Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh…; cái cười trong
ca dao, Thành ngữ Việt Nam và Thành ngữ Hàn quốc, Tên phố ở quận Cầu Giấy (cho
thấy gì?)... Ấn tượng nhất là khi các em trả lời các câu hỏi của các bạn, của
GV, cha mẹ HS.
Thú thực tôi ngồi nhiều Hội đồng chấm Luận án TS,
Luận văn Thạc sĩ, nghe những câu trả lời được viết sẵn rồi đọc, rất chán. Tôi
hay nêu những câu hỏi bất ngờ, nhiều học viên nói: Cảm ơn thầy, câu hỏi đó em
xin ghi nhận và tiếp tục nghiên cứu…
Còn các HS lớp 8 Cánh Buồm, trả lời bất cứ câu hỏi
nào một cách tự nhiên, rất tự tin. Chắc hẳn vì các em làm thật và không có một
áp lực nào…
Một hiện tượng lạ nữa cần nói, đó là tại CLB Ô XINH
- tức CLB của nhóm các
thầy cô giáo và cha mẹ yêu mến phương pháp Cánh Buồm;
có hàng chục cô giáo sống bằng cái CLB này. Họ làm gì? Họ thuê nhà, mở các lớp
dạy sách Cánh Buồm cho HS vào dịp hè, ngày Chủ nhật và sau giờ học buổi chiều.
Tôi đến CLB này và ngạc nhiên thấy các lớp: Lớp Đồng cảm, lớp Tưởng tượng, lớp
Liên tưởng, lớp Văn bản; lớp bồi dưỡng phương pháp Cánh Buồm cho GV; lớp hướng
dẫn cha mẹ HS dùng sách Cánh Buồm, … Có lần tôi thăm CLB Ô Xinh vào 5 giờ chiều,
thấy mấy lớp học, thường mỗi lớp hơn chục HS. Các em học cả ngày ở trường, bố mẹ
đón đến đây gửi học thêm, 7 giờ tối đến đón. Học cả ngày, nhưng đến các lớp Đồng
cảm, Tưởng tượng, Liên tưởng, Văn bản, … các em vẫn say sưa thích thú làm việc.
Mấy phụ huynh bảo, các cháu ham lắm, có khi đón về, còn đòi cho con làm nốt bài
đã. Bài các em sáng tác mà… CLB này lưu lại khá nhiều sản phẩm của HS, xem rất
thú vị.
Có cô giáo ở Tây Nguyên được khen ngợi vì HS lớp 3
lớp 4 của cô làm thơ, viết văn hay quá. Cô thật thà bảo, làm theo phương pháp của
Cánh Buồm đó.
Sự thật là thế. Cánh Buồm không có “thi đua, báo
cáo thành tích”, chỉ có sản phẩm của HS vậy thôi.
5. LỜI KHUYÊN CHÂN THÀNH
Không trông mong gì Nhà nước, Bộ Giáo dục lại công
khai dùng sách Cánh
Buồm! “Cái nước mình thời nay nó thế”! “Hòn vàng
thì vứt, hòn đất thì giữ”!
Tôi chỉ chân thành khuyên những GV, cha mẹ HS có tấm
lòng với con trẻ và muốn nâng cao quan điểm và phương pháp giáo dục một cách
khoa học hãy chịu khó học tập, dạy cho trẻ theo sách Cánh Buồm; những người có
tâm huyết làm sách giáo khoa hãy chịu khó nghiên cứu làm theo cách của Cánh Buồm
(Đừng đạo văn mà công khai thừa nhận, càng vinh dự).
Cũng cần nói thêm, người sẵn có óc định kiến, mới đọc
vào sách Cánh Buồm sẽ có thể bực mình lắm chuyện. Nhưng hãy nhớ, sách không làm
cho bạn, mà làm cho HS và các em thích thú học, học đến đâu thích đến đó, phát
triển trí tuệ, tư duy, tâm hồn phong phú, đàng hoàng về nhân cách. Bạn còn mong
gì hơn nữa?
Cũng xin nói thêm, Cánh Buồm tồn tại và phát triển
được là do Cuộc sống chấp nhận, yêu thích và nuôi sống nó. Nó không có một “ô
dù” hay thế lực nào để dựa dẫm, nó tự bươn chải và tự trưởng thành, nhờ vào sự
hấp dẫn của lý thuyết và kết quả thực tiễn của việc làm.
Mong những ai quan tâm đến sự trưởng thành của thế
hệ trẻ của dân tộc, hãy tìm hiểu cặn kẽ về giáo dục CB, cùng góp sức cho những
Giá trị của Cánh Buồm được khẳng định và ngày càng lan tỏa.
Ngày 18/10/2020
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét