QUẢ BOM FORMOSA: THÁO NGÒI hay KÍCH NỔ?

Nguyễn Đăng Quang

Người dân Lộc Hà biểu tình sau 1 năm thảm hoạ Formosa. Ảnh cắt từ clip.

Trong tuần qua, có 3 vụ khởi tố hình sự liên quan đến Formosa. Nhưng không phải Chính phủ khởi tố Formosa, mà là chính quyền Hà Tĩnh khởi tố 3 vụ án hình sự liên quan đến các cuộc biểu tình của người dân phản đối Formosa và đòi chính quyền phải minh bạch trong việc chi trả tiền bồi thường cho ngư dân!

Ngày 14/4/2017, các Cơ quan CSĐT Công an Hà Tĩnh ra quyết định khởi tố 3 vụ án hình sự “Gây rối trật tự công cộng”, “Bắt giữ người trái pháp luật” và “Hủy hoại tài sản” liên quan đến các cuộc biểu tình của người dân Hà Tĩnh nổ ra ngày 3/4/2017 trên địa bàn huyện Lộc Hà và thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Đọc thông tin trên, người viết bài này cảm thấy rất buồn. Rồi đây khả năng sẽ có hàng chục công dân hiền lành, vô tội chỉ vì đấu tranh đòi quyền lợi của mình mà vướng vào vòng lao lý!

Việc khởi tố này càng làm sâu sắc và đẩy cuộc khủng hoảng môi trường vốn đã căng thẳng, nay lại càng căng thẳng và phức tạp thêm. Mâu thuẫn và xung đột trong nội bộ xã hội ngày càng lớn và sâu sắc! Thế mới biết, kẻ thủ ác Formosa thật quỷ quyệt: Sau khi gây thảm họa môi trường, làm cá chết, biển chết ở 4 tỉnh miền Trung, nó không “chạy đi”, vâng, nó không “chạy đi” mà nó “chạy lại”! Nó “chạy lại” giơ cao 500 triệu USD trong tay, một con số bèo bọt gọi là tiền bồi thường để, như nhiều người nói, để “chạy án”. Đúng, nó “chạy án” để khỏi bị quy vào tội “Hủy hoại môi trường”! Khi đã được đảm bảo không bị truy tố, nó liền phủi tay, phủi mọi tội lỗi và nghĩa vụ đối với nhân dân Việt Nam, đồng thời đẩy quả bóng trách nhiệm cho Chính phủ Việt Nam! Nó biến cuộc khủng hoảng môi trường thành cuộc khủng hoảng và xung đột nội bộ giữa một bên là Chính phủ Việt Nam và bên kia là người dân Việt Nam, còn nó thì ung dung “tọa sơn quan hổ đấu”!

Với tâm thức cảnh giác cao độ, ĐCSVN luôn nhận định những xung đột dân sự trong xã hội đều mang yếu tố chính trị và luôn có động cơ xấu, nên Đảng rất thận trọng và thường lồng thêm cái đuôi “các thế lực thù địch” đằng sau! Trong xử lý thảm họa hậu Formosa, Chính phủ đã có những bước đi sai lầm. Những sai lầm này khiến người dân phản ứng mạnh và đẩy tình hình đến chỗ bế tắc như hiện nay. (Nếu điều kiện cho phép, người viết sẽ đề cập đến những sai lầm của Chính phủ giải quyết thảm họa Formosa trong một bài riêng). Nhưng điều đáng tiếc là ĐCSVN lại cho rằng các hoạt động của người dân chống Formosa thực chất là bị lợi dụng để chống Đảng và Chính phủ! Đây không chỉ là nhận định sai lầm mà còn rất tai hại! Người dân thì cho rằng Chính phủ lấy lý do này để bịt miệng họ, không cho họ lên tiếng đòi quyền lợi hợp pháp và chính đáng của mình.

Sự phản ứng của người dân và 3 vụ khởi tố hình sự của Công an Hà Tĩnh nằm trong bối cảnh tình hình như vậy. Việc này càng khoét thêm mâu thuẫn và đổ thêm dầu vào lửa! Trong thảm họa Formosa, người dân là chủ thể chính bị hại, nhưng họ lại bị gạt ra ngoài, không được tham gia vào quá trình thương thảo và xác định mức bồi thường giữa Formosa và Chính phủ, chẳng khác nào quyền lợi của họ bị coi rẻ, bị lãng quên! Họ cũng cho rằng đứng trước 2 lựa chọn: Giữa Formosa và người dân, thì Chính phủ đã không chọn họ, mà chọn Formosa! Nói ngắn gọn, là cả 2 bên, không bên nào tin vào thiện chí của bên kia!

Viết đến đây thì có tin đang xẩy ra vụ đối đầu gay gắt giữa người dân và chính quyền. Vụ đối đầu này cách bờ biển miền Trung nửa ngàn cây số, và chẳng liên quan gì đến Formosa. Đây là cuộc chiến giữ đất, bảo vệ nguồn sống của 6.000 người dân xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức, Tp. Hà Nội. Chính quyền huyện Mỹ Đức hôm 15/4/2017 đã đến bắt đi 4 người dân địa phương. Người dân đã phản ứng lại và bắt giữ 38 người (có 32 CSCĐ) làm con tin, khi lực lượng này đến để trấn áp họ! Người dân Đồng Tâm nói, họ đã cạn kiệt niềm tin vào chính quyền vì dân đã bị lừa quá nhiều rồi! Tin mới nhất cho biết, chính quyền Hà Nội đã bước đầu nhượng bộ, cuối giờ chiều 17/4/2017 đã thả 4 người dân bị bắt. Đáp lại, phía người dân Đồng Tâm đã thả 15 CSCĐ, có 3 người tự giải thoát.

Sự việc mới chỉ dừng ở đó, chưa có hồi kết, song hy vọng các bên sẽ kiềm chế, không đẩy tình hình đi quá xa! (Bài phóng sự “Đối thoại ở thôn Hoành” rất hay của nữ ký giả Bảo Hà báo điện tử VNE đã nói rõ sự thật ở Đồng Tâm: Người dân Đồng Tâm không “vi phạm pháp luật”, “không bị kích động”… như chính quyền nói, mà họ chỉ muốn công bằng, muốn minh bạch và khao khát được đối thoại với lãnh đạo Thành phố). Chính quyền phải biết thua dân vì thua dân không có gì phải xấu hổ, ngược lại chỉ có lợi thôi! Một chính quyền mạnh, có chính nghĩa không bao giờ tìm cách thắng người dân, mà phải tìm cách để các bên cùng thắng! Giải pháp tối ưu là tìm mọi cách tháo gỡ ngòi nổ, tránh tuyệt đối việc kích ngòi nổ! Mong chính quyền Hà Nội áp dụng giải pháp win-win để các bên cùng thắng!

Bây giờ xin trở lại chủ đề chính là Formosa. Để giải quyết triệt để cuộc khủng hoảng hậu Formosa, giải tỏa sự nghi ngờ và xây dựng lòng tin giữa người dân và chính quyền ở 5 tỉnh miền Trung, đồng thời để đạt được giải pháp tổng thể cho cuộc khủng hoảng hậu Formosa đầy nan giải hiên nay, người viết bài này xin mạnh dạn đề xuất 6 kiến nghị sau đây:

1/. Trước hết, chính quyền tỉnh Hà Tĩnh nên tỏ thiện chí bằng cách thu hồi quyết định khởi tố 3 vụ án hình sự nói trên, chớ nên khởi tố bị can, bắt giam nghi phạm để “phục vụ công tác điều tra” nữa! Đây là bước khởi đầu cho việc tháo ngòi quả bom nổ chậm Formosa đã tích tụ hơn 1 năm qua. Hủy khởi tố không có nghĩa là chính quyền thua dân. Không, không phải vậy! Đây là cách để 2 bên cùng thắng!

2/. Tiếp theo, để giải tỏa sự bức xúc của người dân, lãnh đạo UBND 5 tỉnh liên quan ở Bắc Trung bộ (gồm Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế và cả Nghệ An) cần tổ chức đối thoại trực tiếp và công khai với người dân địa phương nhằm đạt sự đồng thuận và tìm ra hướng giải quyết trước mắt cũng như lâu dài những việc mà người dân còn khúc mắc!

3/. Lãnh đạo Đảng và Chính phủ ở Trung ương hãy thể hiện quyết tâm và bản lĩnh chính trị bằng cách chấp nhận để người dân thực hiện quyền khởi kiện dân sự Formosa tại TAND thị xã Kỳ Anh và TAND tỉnh Hà Tĩnh, đồng thời không ngăn cản các tổ chức Xã hội Dân sự, các tổ chức nghề nghiệp, xã hội-nghề nghiệp và ngay cả các hộ gia đình ngư dân là các chủ thể bị hại được khởi kiện Formosa trước tòa án các cấp ở Đài Loan.

4/. Ngoài ra, vấn đề quan trọng và thiết thực nhất, chính là Chính phủ phải bảo đảm kế mưu sinh lâu dài cũng như sự ổn định cuộc sống trước mắt của ngư dân bằng một văn bản pháp lý buộc Formosa phải sớm phục hồi môi trường sinh thái biển như trước khi thảm họa xảy ra, tốt nhất là dưới dạng phán quyết của một Tòa án có thẩm quyền!

5/. Song song với 4 bước đi trên, Chính phủ nên chủ động lập một Ủy ban Khoa học Lâm thời (Adhoc Committee), bao gồm các nhà khoa học chuyên ngành, các chuyên gia độc lập của 3 bên (Chính phủ, người dân và Formosa). Nếu cần, Ủy ban này nên có sự giám sát hoặc tham gia của các nhà khoa học quốc tế để giúp giải quyết, thẩm định vụ việc một cách khoa học, công bằng, khách quan, nghiêm túc và minh bạch mọi vấn đề còn tồn tại hoặc nảy sinh!

6/. Và sau cùng, Đảng và Chính phủ hãy thể hiện thiện chí và thành tâm của mình bằng việc cho phép người dân được bày tỏ nguyện vọng hoặc lên tiếng phản đối, thông qua quyền được tổ chức và tham gia các cuộc biểu tình ôn hòa mà Hiến pháp Việt Nam đã quy định!

Tình hình Việt Nam từ sau ngày thống nhất đất nước đến nay, có lẽ chưa khi nào Đảng và Nhà nước phải đương đầu và đối phó với vô vàn khó khăn và hiểm nguy trên mọi lĩnh vực, từ kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng đến chính trị nội bộ, đối nội, đối ngoại và đặc biệt là lòng tin của nhân dân đối với Đảng bị xói mòn và đang ở mức rất thấp như hiện nay! Tình hình khủng hoảng xã hội sau thảm họa Formosa càng như quả bom nhiệt hạch nổ chậm đầy nguy hiểm, luôn luôn trực chờ nổ tung bất cứ lúc nào! Chớ kích ngòi nổ, phải tìm mọi cách tháo ngòi cho quả bom nổ chậm này càng sớm càng tốt. Việc này không ai có thể làm thay ĐCSVN và chỉ ĐCSVN mới có thể tháo được ngòi nổ mà thôi. Mong lắm thay!