Hoàng Dũng
|
Bài dưới đây đã đăng trên Lao
động cuối tuần số 37 (từ 14/9 đến 16/9/2018), tr. 3, chưa đưa lên trang
mạng của báo Lao động, sau khi đã cắt bỏ phần trả lời hai câu hỏi đầu tiên.
Đây là bản gốc.
Theo PGS.TS ngôn ngữ học Hoàng
Dũng, hiện nay, dư luận đang tập trung tranh cãi về cách đánh vần trong sách
dạy của GS Hồ Ngọc Đại chứ hầu như không bàn đến chuyện khác. Mà người ta
quên vấn đề lớn hơn – là cần một cơ chế giáo dục tốt hơn để không kìm hãm sự
tiến bộ. Và chương trình phải lấy mục tiêu làm quan trọng chứ không phải là
cách đi theo hướng nào.
|
Thưa ông, theo quan điểm của nhà ngôn ngữ học, ông đánh giá
ra sao về phương pháp dạy tiếng Việt ở cấp tiểu học của giáo sư Hồ Ngọc Đại hiện
đang gây tranh cãi ồn ào trên mạng?
Có thể thấy tâm điểm của các cuộc tranh cãi là cách đánh vần.
Rất nhiều người cho cách đọc của nhà trường hiện nay là đúng, còn phía cải cách
của GS Hồ Ngọc Đại là sai.
Thực ra, cả hai cách đánh vần gần nhau hơn người ta tưởng vì
cùng một nguyên tắc, dù là triệt để hay không triệt để. Nguyên tắc đó là đánh vần
theo âm. Ngày trước, đánh vần kiểu “bê a ba” là cách gọi tên theo chữ, chứ không
phải đánh vần theo âm. Bây giờ, kể cả GS Hồ Ngọc Đại lẫn nhà trường hiện nay đều
đọc “bờ a ba”, từ bỏ cách đánh vần theo kiểu gọi tên con chữ bằng cách phát ra âm
mà con chữ thể hiện.
Khác là chỗ, trong khi sách của GS Hồ Ngọc Đại nhất quán về
nguyên tắc ngữ âm, thì sách hiện nay trong nhà trường tiểu học lại rẽ sang hướng
khác, khi gán cho cách đánh vần – vốn chỉ có một mục đích là để học trò đọc được
– thêm một nhiệm vụ nữa là giúp cho học trò sửa lỗi chính tả. Ca và kê đều
có cùng một phụ âm đầu, nên theo đúng nguyên tắc ngữ âm, phải đánh vần “cờ a ca”,
“cờ ê kê” như cách của GS Hồ Ngọc Đại. Nhưng sách của Bộ Giáo dục hiện hành chọn
cách dạy “cờ a ca” nhưng “ca ê kê”. Đó là vì họ sợ học trò do đánh vần hai từ này
như nhau mà viết cùng một chữ như nhau: ca, cê. Để tránh nguy cơ sai
chính tả, họ hy sinh tính nhất quán của hệ thống, đánh vần theo cách gọi tên
con chữ.
Thực ra có thể giải quyết theo một cách khác: chỉ cần dạy học
sinh khi âm “cờ” đứng trước i, ê, e, thì viết chữ “k”.
Chuyện thiếu nhất quán như thế còn bộc lộ ở nhiều chỗ khác.
Chẳng hạn, qua – vốn là [âm đầu “cờ” + âm đệm + nguyên âm a] – đánh vần
theo ngữ âm như sách GS Hồ Ngọc Đại là “cờ oa qua”, còn sách hiện hành của Bộ
Giáo dục là “quờ a qua”, do muốn dùng cách đánh vần để dạy chính tả. Đọc “qu” là
“quờ” (gồm “cờ” + âm đệm) như một cái mẹo với mong muốn nhờ thế trẻ viết đúng
chính tả, thì cũng không sao. Nhưng sách của Bộ Giáo dục chỉ gán âm đệm cho phụ
âm đầu trong trường hợp âm đệm kết hợp với “cờ”, còn với các phụ âm khác thì âm
đệm vẫn là một bộ phận của vần: qua là “quờ a qua”, nhưng hoalại
“hờ oa”, chứ không phải “huờ a hoa”. Hệ quả là, một cách logic, qua (vần
a) phải được xem là không cùng vần với hoa (vần oa) – một điều trái với
cảm thức của người Việt.
Tuy thế, nguyên tắc đánh vần theo ngữ âm không phải ổn thỏa
trong mọi trường hợp. Điều này lộ ra rõ nhất ở trường hợp chữ quốc. Thầy Đại
đọc “quốc” trong “quốc gia” là “cờ uốc cuốc”, hoàn toàn giống cái cuốc. Điều này
đúng với với cách phát âm của người miền Bắc. Tuy nhiên, chữ này còn có hai cách
đọc khác nhau – “quấc” ở miền Nam, ví dụ trong từ điển “Đại Nam quấc âm tự vị” của
Huỳnh Tịnh Paulus Của và “quức” ở miền Trung, ví dụ ở Huế.
Như thế, người Việt không có địa phương nào đọc chữ “quốc” với
âm đệm + vần uốc cả. Tóm lại, “quốc” là cách viết sai chính tả. Người đầu tiên
phát hiện ra lỗi sai chính tả là một người Mỹ, ông M. B. Emeneau trong cuốn Studies
in Vietnamese (Annamese) Grammar năm 1951.
- Giữa thế kỷ 17, trường phái Port-Royal chủ trương bỏ cách đánh
vần theo tên con chữ, để theo âm. Đánh vần theo cách nào, theo ngữ âm học hay
theo cách đọc tên con chữ, là vấn đề xưa cũ ở châu Âu cách đây mấy thế kỷ mà giờ
Việt Nam lại khơi dậy cuộc tranh cãi đó thì thật lạ.
Vấn đề ở chỗ, trên thực tế học xong đánh vần (theo bất cứ cách
nào) là người ta quên sạch, khi đọc là đọc thẳng, chứ không hề đánh vần. Vậy thì,
liệu có phải chăng không cần đánh vần? Mặt khác, có hàng vạn người nước ngoài học
tiếng Việt mà không cần đánh vần. Bàn là “bàn” chứ không “bờ an huyền
bàn”. Kết quả là người ta vẫn nói được tiếng Việt như thường.
Tuy nhiên, ở Việt Nam chưa hề có công trình nào nghiên cứu
so sánh dạy không đánh vần và đánh vần cả. Một chuyện kéo dài mấy thế kỷ, tác động
đến hàng triệu con em của chúng ta, thì không lý do gì mà giới nghiên cứu giáo
dục không ai để tâm cả. Vấn đề thì có, mà nghiên cứu thì không. Vì sao? Chương
trình rất chặt chẽ, đã bắt đánh vần thì giáo viên nào cũng phải tuân theo. Trẻ
con đi học theo đúng chương trình của nhà nước, mà không cho đánh vần thì có mà
chết à? Làm thế nào mà thực nghiệm giáo dục nếu hễ dạy khác đi là phạm luật?
Trong chương trình mới sắp được áp dụng, người ta đặt ra mục
tiêu về năng lực, chứ không bó buộc về phương pháp. Khi đó, thầy cô giáo, nhà soạn
sách giáo khoa muốn đánh vần theo cách nào hay không đánh vần đều được phép, miễn
là đạt yêu cầu mà chương trình đề ra. Và những ai xem đây là một đề tài tử tế để
nghiên cứu, đối chiếu, đưa ra kết luận, sẽ có điều kiện để thực hiện.
Qua câu chuyện “cơn bão” kỳ lạ về công nghệ giáo dục này, ông
muốn lý giải điều gì?
- Từ đó, chúng ta nghĩ đến chuyện xa hơn: Giáo dục. Chỉ qua
một chuyện nhỏ thế này thôi có thể thấy rằng khó lòng bắt kịp thế giới nếu chúng
ta không thay đổi cơ chế. Cơ chế kín đến mức nó loại trừ, triệt tiêu mọi nghiên
cứu, vì nghiên cứu thì phải thực hành và đối chứng, nhưng lại không cho áp dụng
vào giáo dục. Điều đó dập tắt mọi tiến bộ.
Qua chuyện tranh cãi này, chúng ta nghĩ đến thấy chuyện lớn
hơn – cơ chế giáo dục như thế này phải thay đổi, nếu không sẽ kìm hãm mọi tiến
bộ trong giáo dục. Tôi hy vọng với chương trình mới, dù đúng sai vẫn còn phải
tranh luận, dù ưu khuyết điểm vẫn còn phải tranh cãi, nhưng tiến bộ quan trọng
nhất có tính bước ngoặt cần phải ghi nhận, là không bắt buộc người ta phải dạy
bằng cách gì. Tôi cứ bùi ngùi nghĩ nếu chương trình này được áp dụng vào năm
1978, thì sách của GS Hồ Ngọc Đại không phải mất đến 40 năm nấp dưới danh nghĩa
thử nghiệm.
Vì sao lâu nay người ta không nói đến, mà đợi trước khi tung
ra bộ sách mới lại ào ào lao vào tranh cãi? Phải chăng ở đây có liên quan đến lợi
ích nhóm?
- Tôi không muốn nói đến chuyện lợi ích nhóm vì khẳng định điều
này cần phải có bằng chứng. Tôi chỉ thấy khó lòng giải thích theo một hướng.
Thực tế cho thấy thời nay người ta thích chê hơn khen. Bất
chấp ai đó, dù người đó cao đến mấy nữa, nói nước mình có bao giờ được thế này
chăng, trên mạng xã hội, người ta cũng không like – điều đó cho thấy não trạng
của xã hội của ta đang nhìn về hướng nào. Não trạng này đang nhìn về thể chế xã
hội – mà giáo dục là một bộ phận trong đó – theo hướng không tích cực, chủ yếu
là chê bai. “Cơn bão” phê phán cách đánh vần chẳng qua thể hiện sự thất vọng –
và đối với một số người là tuyệt vọng – về giáo dục. Sự thất vọng này không dừng
lại ở nói năng: nó hành động. Người ta bán nhà, bán cửa cho con đi học nước ngoài,
gọi là tỵ nạn giáo dục.
Một lý do khác: Không may là chuyện người ta đang bàn là
chuyện đánh vần. Mà đánh vần thì ai cũng thấy mình có thẩm quyền để nói, vì ai
mà chẳng đánh vần được! Lưu ý, sách của GS Hồ Ngọc Đại về dạy toán (ông vốn là
TSKH ở bên Nga về đề tài dạy toán cho lớp 2), bị GS Nguyễn Tiến Dũng ở Đại học
Toulouse (Pháp) cho là sai từ gốc, mà không tạo thành “bão”. Giáo sư Nguyễn Tiến
Dũng dẫn những ví dụ như học giải tích hàm, việc viết công thức Parceval cho
chuỗi Fourier để phản bác GS Hồ Ngọc Đại, thì mấy ai hiểu để có thể tham gia
tranh cãi!
“Cơn bão đánh vần” có cái hay là khiến cho người ta chú ý vấn
đề mà trước đây họ không để tâm. Nhưng lại có cái dở là khiến người ta “thấy cây
mà không thấy rừng”. Nếu GS Hồ Ngọc Đại dạy đánh vần sai đi chăng nữa, thì có ảnh
hưởng đến hòa bình thế giới đâu? Rồi ai cũng đọc được cả mà! Người ta quên vấn đề
lớn hơn – như đã nói – là cơ chế giáo dục cần thay đổi. Và như thế thì uổng lắm,
chúng ta mất đi cơ hội hướng người đọc ngẫm cùng nhà nước cách làm sao cho ta hưởng
một cơ chế giáo dục tốt hơn.
Xin cảm ơn ông.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét