‘Sợ hãi và hoang tưởng’: Việt Nam kiểm soát truyền thông ra sao?

Khánh Anh dịch

Mức độ khủng bố tăng mạnh ‘khi Việt Nam đứng thứ 176 trên 180 quốc gia về Chỉ số Tự do Báo chí 2019

Phóng viên báo Tuổi Trẻ ở Hà Nội.

Nguyễn Hằng (*) nhớ ngày đầu tiên làm “trợ lý tin tức” vào năm 2008 cho một ấn phẩm quốc tế tại Việt Nam.

Cô được yêu cầu tham dự một cuộc họp với công an, họ đã yêu cầu cô ký vào một tờ giấy khẳng định rằng công việc mới của cô là bảo vệ đất nước.

“Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng mảnh giấy đó sẽ theo tôi mãi”, Hằng nói với Al Jazeera. “Mỗi lần tôi lên kế hoạch làm điều gì đó không theo ý của chính quyền, họ sẽ đặt tờ giấy đó trước mặt tôi như một lời nhắc nhở”.

Hằng cho biết cô đã bị các nhân viên an ninh đe dọa nhiều lần nhưng nói thêm rằng cô không phải là người duy nhất trong bối cảnh tự do báo chí bị thu hẹp ở quốc gia Đông Nam Á này.

Môi trường truyền thông của Việt Nam là một trong những môi trường khắc nghiệt nhất ở châu Á, theo Freedom House, tổ chức này đánh giá tình trạng tự do báo chí ở nước này là “không tự do”.

Chỉ số Tự do Báo chí Thế giới 2019 xếp Việt Nam hạng 176 trên 180 quốc gia, giảm một bậc so với năm trước.

Tổ chức Phóng viên Không Biên giới, công bố danh sách hàng năm, cho biết “mức độ khủng bố đã tăng mạnh trong hai năm qua, với nhiều nhà báo công dân bị bỏ tù hoặc bị trục xuất vì các bài báo của họ”.

Có ít nhất 30 nhà báo và blogger hiện đang bị giam giữ trong các nhà tù Việt Nam vốn nổi tiếng ngược đãi tù nhân.

Nhà nước cộng sản cũng cấm các đảng phái và đoàn thể chính trị độc lập hoạt động.

Theo Phil Robertson, Phó Giám đốc châu Á của tổ chức Quan sát Nhân quyền Thế giới - Human Right Wacht, Chính phủ Việt Nam vẫn là “một trong những Chính phủ không khoan dung nhất trong khu vực”.

Nhiều nhà báo Al Jazeera đã nói chuyện với các phóng viên trong nước và được cơ quan chức năng cấp các hướng dẫn về đưa tin và có người của Chính phủ đi kèm trong các chuyến đi đưa tin.

Đại diện báo chí nước ngoài đưa tin ngoài thủ đô Hà Nội, cần được cấp giấy phép đi lại và được yêu cầu liệt kê tin bài họ sẽ đưa, cũng như sẽ gặp ai và hỏi những câu hỏi nào.

“Tôi đã từng đi lên biên giới Việt Trung và đến chợ đen”, Nguyễn Phương Linh, người đi khỏi Việt Nam vào năm 2014 sau khi làm báo được sáu năm.

“Tôi muốn viết một bài báo về chuyến đi đó nhưng tôi sợ có thể gặp rắc rối vì đã có được Bộ cho phép. Vì vậy, tôi đã không cho đăng bài báo đó”.

Nhà chức trách cũng bị cáo buộc sử dụng các chiến thuật đe dọa đối với nhà báo, việc giám sát chặt chẽ buộc nhiều người phải tự kiểm duyệt đồng thời tạo ra “sự sợ hãi và hoang tưởng”.

Một số phóng viên thường viết về những chủ đề “nhạy cảm” mà không được ghi nhận trong khi người khác từ chối viết về những vấn đề nguy hiểm, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến chính trị.

Chính quyền và Đảng Cộng sản cầm quyền nắm quyền sở hữu hầu hết báo chí trong nước. Có một số tờ báo thuộc sở hữu tư nhân nhưng cũng bị nhà nước kiểm soát chặt chẽ.

Do sự đàn áp và hạn chế của Chính phủ, người dân đã chuyển sang phương tiện truyền thông xã hội để truy cập tin tức và thông tin, theo Việt Tân, một tổ chức dân chủ Việt Nam không được thừa nhận.

“Nhiều người đang trở thành nhà báo công dân và bình luận xã hội, tạo ra một không gian thảo luận trực tuyến. Trong thời kỳ nhạy cảm về chính trị, người ta thường sử dụng Facebook để theo dõi các vấn đề không được truyền thông nhà nước đề cập”, Duy Hoàng, phát ngôn viên của Việt Tân nói.

Tuy nhiên theo Việt Tân, viện dẫn “hạn chế pháp lý trong nước”, Facebook đã chặn một số bài đăng nhất định về sức khỏe của Chủ tịch nước Việt Nam đồng thời kiểm duyệt các bài đăng của blogger nổi tiếng Người Buôn Gió.

“Nếu Facebook người Việt không thể đọc hoặc thảo luận về sức khỏe của các nhà lãnh đạo của họ, thì tương lai của nền tảng Facebook tại Việt Nam có vẻ không đáng khích lệ”, một bức thư ngỏ gửi tới Facebook của Việt Tân hồi đầu tháng này.

“Điều quan trọng là phải nắm giữ các công ty công nghệ lớn, như Facebook, chịu trách nhiệm để đảm bảo họ không đồng lõa trong việc hạn chế tự do biểu lộ”, Duy Hoàng nói.

Đầu tháng này, Tổ chức Ân xá Quốc tế công bố số tù nhân lương tâm ở Việt Nam đã tăng một phần ba trong năm qua trong bối cảnh tiếp tục đàn áp những người chỉ trích.

Tổ chức Ân xá Quốc tế cho biết các nhà hoạt động đã bị buộc tội chủ yếu theo Điều 117 của Bộ luật Hình sự mới được thi hành năm 2018. Theo đó cấm “sản xuất, lưu trữ, phổ biến hoặc tuyên truyền các tài liệu và sản phẩm nhằm chống lại Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam”.

Hướng dẫn hàng tuần

Thứ ba hàng tuần, các quan chức của Bộ Thông tin có cuộc họp giao ban với các biên tập viên chính để thảo luận về những chủ đề tin tức sắp tới và những hạn chế hiện tại.

Các hướng dẫn sau đó được truyền đạt lại xuống dưới.

Carl Thayer, giáo sư danh dự tại Đại học New South Wales, nói: “Những ai vi phạm thường được cảnh báo, bị phạt và nếu không sẽ bị đình chỉ hoặc thậm chí bỏ tù”.

Vào tháng 7 năm 2018, trang web của báo Tuổi Trẻ đã buộc phải đình chỉ hoạt động trong ba tháng vì “làm suy yếu sự thống nhất quốc gia khi đã đăng lời của Chủ tịch nước mà chính quyền tuyên bố ông không phát biểu”, ông Thayer nói.

“Các blogger và nhà báo độc lập trên internet được bị đối xử tương tự,” ông nói.

Một nhà báo Tuổi Trẻ nói với Al Jazeera rằng các phóng viên gặp phiền toái rất nhiều vì lệnh cấm.

“Đó không chỉ là những gì tờ báo nói, nó còn hơn là nhắc nhở các ấn phẩm khác phải cẩn thận với những gì họ đang nói”, nhà báo muốn giấu tên cho biết.

“Ở một mức độ nào đó, chúng tôi vẫn đang cố gắng để lấy lại số của mình và chúng tôi chắc chắn cẩn thận hơn rất nhiều với những gì đang được đăng. Tôi nghĩ bất cứ ai muốn chúng tôi bị đình chỉ, ở một mức độ nào đó, đã có được những gì họ muốn”.

Bộ Ngoại giao Việt Nam và Bộ Thông tin từ chối bình luận về các cáo buộc này.

Nhà báo Linh cho biết tình hình ngày càng tồi tệ hơn đối với các phóng viên trong nước.

“Chính phủ Việt Nam làm cho có vẻ có tự do báo chí nhưng thực sự là nghiêm ngặt hơn”, cô nói.

_______

(*) Tên người được phỏng vấn đã được thay đổi vì lý do an ninh.

Nguồn: ‘Fear and paranoia’: How Vietnam controls its media