(hay Khát vọng xuyên thế kỷ về một Việt Nam Độc lập, Dân chủ và Tự do)
Trọng Thanh
Giới thiệu: Trọng Thanh là tác giả thuộc hãng RFI, có nhiều bài viết rất hay về Việt
Nam với các chủ đề rất rộng về văn hóa, kinh tế và chính trị đương đại.
Bài viết dưới đây nói về lễ tang đang diễn ra ở VN tiễn biệt TBT Nguyễn Phú
Trọng nhưng được tác giả viết gắn với chủ đề rộng lớn, xuyên suốt hơn 1 thế kỷ
nay về ước vọng của nhân dân đối với một đất nước đang phải đến một ngã rẽ quan
trọng: Đi đâu? Về đâu? Trong một thế giới đầy biến động và một nền chính
trị quốc gia gần như rối loạn và mất phương hướng...
Tác giả đã xâu chuỗi được 4 cái tang lớn xuyên suốt từ tang lễ Phan Châu
Trinh đến Hồ Chí Minh, rồi Võ Nguyên Giáp và Nguyễn Phú Trọng.
Đúng là tang lễ TBT Nguyễn Phú Trọng cho thấy từ 2013 (tang lễ Võ Nguyên
Giáp) đến nay, không có tang lễ nào thu hút sự quan tâm và thành kính lớn như
vậy của dân chúng... Và từ nay về sau, chắc còn rất lâu mới có thể có một tang
lễ lớn như vậy...
Hiện tượng Nguyễn Phú Trọng sẽ còn là chủ đề dài lâu về sau cho các học
giả, nhà văn, nhà thơ viết về ông, cũng như viết về nhân tình thế thái...
Bài viết của Trọng Thanh là một trong những bài đầu tiên viết về ông sau
khi ông mất. Xin giới thiệu cùng mọi người để rộng đường thảo luận!
(Tôi đã xin phép tác giả share về trang nhà).
Kim Văn Chinh
Lễ tang cấp quốc gia kéo dài hai ngày với cố Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt
Nam Nguyễn Phú Trọng, đang diễn ra (từ 25 đến 26/07/2024), được nhiều người
nhìn nhận như là một Quốc Tang đối với toàn thể dân tộc, một
dịp để tôn vinh người “Đốt Lò”, với chủ trương chống tham nhũng triệt để
không vùng cấm, và chính sách khôn khéo khẳng định vị thế của Việt Nam trong
bối cảnh thế giới phức tạp. Ngược lại, tại Việt Nam, không ít người khác tránh
nhắc đến sự kiện này, thậm chí coi tang lễ chỉ liên quan đến Đảng Cộng sản cầm
quyền tại Việt Nam, một cuộc “Đảng Tang”.
Tang lễ ông Nguyễn Phú Trọng có thực sự là Quốc Tang của người Việt?
Theo quan sát của một số nhân chứng tại chỗ, đám tang cố Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng thu hút khá đông đảo người dân. Bà Trần Thị Sánh, một cựu phóng viên, mô tả:
“Dòng người xếp hàng dài dằng dặc theo các con phố Hàng Chiếu, Lò Đúc,
Nguyễn Công Trứ, Lê Quý Đôn… mong mỏi, tha thiết vào viếng TBT Nguyễn Phú
Trọng… Rất nhiều công an, cảnh sát, dân phòng, sinh viên tình nguyện các trường
đại học được huy động đến phục vụ người dân trên các ngả đường xếp hàng vào
viếng. Có cụ già gần 80 tuổi lưng còng chống gậy đến đây từ 3h chiều, một bác
nông dân tận huyện Thọ Xuân (Thanh Hoá) nhảy xe đò ra Hà Nội từ 5h sáng… Tất cả
đều kiên nhẫn, trật tự và chờ đợi… Chỉ còn hơn một tiếng nữa là hết giờ vào
viếng (như thông báo) mà vẫn có đến hàng vạn người dân xếp hàng rồng rắn bên
ngoài, không biết có kịp vào viếng không? Nhiều người dân đề nghị Ban Tổ chức
nên cho dân viếng cả đêm nay mới đủ thời gian cho dân vào…” (1).
Về mức độ tham gia của người dân, đám tang ông Nguyễn Phú Trọng, cố Tổng bí
thư Đảng Cộng sản và nguyên Chủ tịch nước Việt Nam, có thể được so sánh với đám
tang tướng Võ Nguyên Giáp hồi 2013. Trên các mạng xã hội, xuất hiện nhiều bài
thơ gây xúc động, ca ngợi những phẩm chất của người được coi như một lãnh tụ
hiếm có.
Thơ gửi vợ: “… Cảm ơn bà cả một đời gian khó, một hậu phương luôn gắn bó
cùng tôi, người sẵn sàng gánh cơ cực gấp đôi, để cho tôi dành trọn đời cho
Đảng. Cảm ơn bà suốt bao năm tháng, đã vì tôi cáng đáng chuyện gia đình. Cảm ơn
bà đã thầm lặng hy sinh, để cho tôi hết mình vì Tổ quốc…”.
Thơ gửi cả nước: “… Chào đồng bào, tôi đi công tác, chuyến đi này chắc chắn
sẽ rất lâu. Xin bà con cố nén buồn sầu, có thương tôi hãy vững lòng yêu nước.
Ai cũng sẽ đi, chỉ là tôi đi trước, giấc mộng tương lai xin tiếp tục dựng xây.
Nếu có thương tôi, hãy gắng nhớ lời này: Danh dự mới là điều thiêng liêng cao
quý nhất”.
Trên các mạng xã hội, nhiều người yêu mến ông, và cả những người không
chung quan điểm, dùng dòng chữ “Người Cộng sản Cuối cùng” như một lời
khen ngợi pha nhiều tiếc nuối, lo lắng…
1. Quốc Tang hay “Đảng Tang”?
Tang lễ ông Nguyễn Phú Trọng có thực sự là một quốc tang với người Việt? Để
trả lời cho câu hỏi này trước hết cần trở lại với vấn đề gốc: Quốc Tang là
gì?
Quốc là Nước, Tang là đau buồn, tưởng nhớ, thương khóc. Quốc Tang là cả nước
để tang con người có những cống hiến tầm cỡ lớn lao cho đất nước. Trong lịch sử
Việt Nam, đám tang Phan Châu Trinh (*) có thể gọi là Quốc Tang đầu tiên. Cách
nay gần tròn thế kỷ, ngày 4/4 năm 1926, tại Sài Gòn, hàng vạn người không phân
biệt chính kiến, đảng phái, tôn giáo, làm việc trong hay ngoài nhà nước, đã đổ
về trang trọng tiễn đưa nhà ái quốc cách mạng đến nơi an nghỉ cuối cùng.
Vào thời điểm đó, Việt Nam chưa độc lập, chính quyền dĩ nhiên không đứng ra
tổ chức tang lễ. Nhưng đối với rất nhiều người, đây thực sự là một quốc tang,
quốc tang của lòng dân đối với người được coi là nhà cách mạng đầu tiên của
Việt Nam, người tìm đường cho việc xây dựng một đất nước Việt Nam hiện đại và
phát triển, với phương châm cách mạng bất bạo động nổi tiếng “Khai dân
trí, Chấn dân khí, Hậu dân sinh”.
...
2. Lễ tang (Phan Châu Trinh) báo hiệu sự
ra đời một nước Việt Nam mới
Cuộc tang lễ khổng lồ, tề chỉnh ngày 4/4/1926 báo hiệu sự hình thành một
đất nước Việt Nam mới, khi tất cả mọi tầng lớp dân chúng thức tỉnh, đoàn kết
hướng về mục tiêu chung. Từ thư gửi Toàn quyền Pháp (“Đầu Pháp chính phủ thư”)
năm 1906 đến hai bài diễn thuyết nổi tiếng “Quân trị chủ nghĩa và Dân trị chủ
nghĩa” cùng “Đạo đức, luân lý Đông Tây” năm 1925, nhà nho cách mạng Phan Châu
Trinh – người tạo nhiều điều kiện giúp Nguyễn Tất Thành (Hồ Chí Minh) sang Pháp
(2) – đã xác lập những nền tảng tư tưởng chính trị quyết định để Việt Nam bứt
khỏi hấp lực của nền văn hoá quân chủ Khổng giáo ngàn năm để gia nhập trào lưu
hiện đại hoá, dân chủ hoá của nhân loại thế kỷ 20.
Từ đó đến sau này, nước Việt Nam độc lập đã có nhiều “quốc tang”, nhưng
không kể những “quốc tang” bình thường theo quy định mang tính thủ tục của bộ
máy nhà nước đối với những người thuộc hàng “tứ trụ” (trong chế độ cộng sản),
những Quốc Tang thực sự của lòng dân là vô cùng hiếm hoi. Thực sự là Quốc Tang
có thể kể đến là dịp Hồ Chí Minh qua đời năm 1969, thời Việt Nam đang trong
chiến tranh. Tang lễ diễn ra khắp cả hai miền Bắc và miền Nam. Năm 2013, sự ra
đi của tướng Giáp, được coi là người lãnh đạo chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử,
giải phóng Việt Nam khỏi đế quốc Pháp, cũng có thể coi là một Quốc Tang khác,
cho dù với cả hai Quốc Tang này không khó nhận ra những bất đồng, đối kháng, từ
phía những người khác chính kiến.
3. Khóc người chết để bày tỏ bất mãn
với giới cầm quyền đương thời
Hai cuộc tang lễ Nguyễn Phú Trọng và Võ Nguyên Giáp diễn ra
trong bối cảnh đông đảo người dân mất niềm tin sâu sắc vào giới cầm quyền. Tản
văn của Nguyễn Ngọc Tư mô tả tâm trạng của bản thân và đông đảo người dân đặt
niềm tin vào con người vừa qua đời để bày tỏ thái độ với tầng lớp quan chức
tham nhũng, tàn bạo đang sống:
“Mấy hôm trước cà phê sáng với nhau bạn còn kêu xã hội nhìn đâu cũng rẽ
chia xáo xác. Sẵn sàng cãi nhau vì một cuốn sách, ông xài điện thoại Mỹ tôi
dùng điện thoại Hàn, vì em mê nhạc sến anh thích sang. Cảm giác loạn lạc từ
chính trường cho tới từng mái ấm, từng cái tổ của mỗi người. Đi bên bờ vực ai
không chịu được nấy rơi, tưởng không có gì ngăn lại được dòng người chèn lấn.
Bỗng tất thảy họ dừng lại chỉ vì một hơi thở vừa dứt vô phương nối lại. Bạn rơm
rớm nói, ông tặng cái chết của mình cho người dân như một cơn mưa phúc lành.
Họ, cũng như bọn tôi, ẩn nỗi tiếc thương ông già rực rỡ đó, thấy tâm hồn mình
bỗng dưng liền sẹo, bâng khuâng vì ý nghĩ mình cũng còn khả năng khóc cho một
người dưng.
Chỗ này chỗ kia, tiếng khóc chưa bao giờ tạnh của những người trót sinh ra
trên đời này, nhưng không mấy khi hàng triệu người cùng chung một niềm mất mát.
Bạn nói, có bốn trong mười phần nước mắt đã chảy ra, chúng ta khóc cho việc
sau này chẳng còn ai đủ 'lớn' để dân còn có thể thương chung, khóc cùng. Cúi
đầu trước ông, cũng đồng nghĩa bày tỏ thái độ với những ông quan còn đang sống”
(3).
Có Facebooker quá bất bình với tác giả, đã thốt lên: “Nhà văn Nguyễn Ngọc
Tư hình như mới đi du lịch ở Bắc Triều Tiên về nên bà ấy muốn đồng bào mình
khóc chung khi tủ lạnh (cách nói lái để chỉ “lãnh tụ”) nằm xuống. Tư ơi là Tư,
bao nhiêu năm học ăn học viết bỏ đâu hết rồi”.
Tuy nhiên, không phải ngẫu nhiên mà thủ thuật gắn tản văn “Nước mắt rơi
chung” năm 2013 của Nguyễn Ngọc Tư khóc tướng Giáp với sự ra đi của Nguyễn Phú
Trọng có lẽ đã được hàng ngàn người, và có thể hàng vạn người sẵn sàng tin là
thật. Có những điểm tương đồng quá sâu đậm giữa hai trường hợp. Rõ ràng có
không khí tôn sùng lãnh đạo, được chế độ khuyến khích, nhưng mặt khác, về phía
dân chúng, có nhiều người đã lựa chọn khóc người chết để bày tỏ thái độ với
giới cầm quyền.
4. Niềm tin vào vị “Vua Hiền” – “Minh Chủ”
cuối cùng?
Đồng cảm với tiếng khóc nói trên của nhiều người dân hay lên án không khí
sùng bái lãnh tụ? Một số người Việt đã chọn một thái độ rất khác.
Với ít dòng cô đúc, nhà văn, nhà giáo Hoàng Hưng chia sẻ nhu cầu hy vọng
của một bộ phận dân chúng, đặt vào một vị vua anh minh, nhưng nhấn mạnh đến thế
bế tắc của chế độ mà ông Nguyễn Phú Trọng đã nỗ lực bảo vệ đến hơi thở cuối
cùng:
“Ông sẽ là hoài niệm cuối cùng về một vị Vua Hiền trong lòng những người
dân Việt Nam chưa hết nhu cầu có một Minh Chủ để tuân phục trong niềm tin Đức
Trị.
Xin chân thành chia buồn với gia đình ông, đặc biệt với bà Ngô Thị Mận,
người vợ hiền – chỗ dựa vững chắc cho ông có thể sống trọn đời thanh liêm, chí
công vô tư, một lòng vì nước.
Di sản chính trị của ông sẽ được phán xét công bằng khi đất nước có tự do
ngôn luận!
Những người kế tục ông đứng trước thử thách cực kỳ lớn, khi công cuộc chống
tham nhũng mạnh mẽ, dũng cảm của ông đã dẫn đến kết luận mà có lẽ ông không
mong đợi: tham nhũng là con đẻ của thể chế mà ông kiên quyết bảo vệ;
nhưng hầu như ai cũng thấy và đang đòi hỏi một sự thay đổi triệt để!” (4).
Nhà lãnh đạo “lỗi lạc” bảo vệ một chế độ
tham nhũng, tàn bạo?
Đốt lò chống tham nhũng cho đến bao giờ khi chính cái lò đẻ ra tham nhũng?
Chủ trương “diệt chuột nhưng không được làm vỡ bình (đẻ ra chuột)” của người
Đốt Lò bị nhiều người lên án là hoàn toàn bế tắc.
Cả đời tin vào học thuyết cộng sản tưởng là xoá bỏ mọi bất công, không còn
mảy may nghịch cảnh. Cho đến tận lúc sắp rời bỏ cuộc sống dường như ông mới
nhận ra sự bất ổn trong niềm tin bền bỉ của ông. Quan chức cộng sản mà lại đua
nhau cướp đất sống của dân xây mồ to, đền lớn đến vài hecta thì bất công lớn
quá, nghịch cảnh đau lòng quá! Ông đã tha thiết căn dặn vợ con: Tôi không phải
quan chức khi sống giành ở nhà to, khi chết giành đất của dân xây lăng mộ. Khi
tôi chết đưa tôi về chôn ở đất quê nhà Đông Hội, Đông Anh. Đừng giành đất của
dân xây lăng mộ cho tôi.
… Ông mất rồi, bi kịch của cuộc đời ông đã dừng lại nhưng bi kịch của người
dân Việt Nam thì vẫn còn đấy!” (5).
Tuy nhiên, với nhiều nhà quan sát, ông Nguyễn Phú Trọng có lẽ đã không thực
sự ngây thơ đến phút cuối cùng như vậy. Đỉnh điểm của tính giả dối (hay thoả
hiệp với sự giả dối) trong hành xử, xét theo lương tri của người bình thường,
là việc đích thân ông cùng đại sứ Trung Quốc “trồng” cây cổ thụ 10 người ôm
không xuể tại cửa khẩu “Hữu nghị” Lạng Sơn ít tháng trước khi qua đời (6).
Trong lúc chính bản thân ông cách đó ít năm đã dùng những lời lẽ khinh thị để
lên án hành động trồng cây cổ thụ của các lãnh đạo trung ương và địa
phương.
Không ít người coi biến cố Đồng Tâm ngày 09/01/2020, với việc hàng nghìn
công an tấn công trong đêm vào một thôn ngoại thành Hà Nội, bắn chết một đảng
viên lão thành hơn 80 tuổi trong đêm tại nhà riêng (liên qua đến một vụ tranh
chấp đất đai giữa người dân và một cơ sở bộ Quốc Phòng, không được đưa ra xét
xử tại toà án), như một dấu ấn chấm hết cho uy tín Nguyễn Phú Trọng.
Nạn nhân, ông Lê Đình Kình (7) đã tin tưởng vào ông Trọng cho đến phút
cuối. Chưa kể đến các đàn áp gia tăng với giới tranh đấu nhân quyền nói chung
(và giới bảo vệ môi trường, kể cả thuộc các tổ chức xã hội được nhà nước công
nhận và quan chức chính quyền vận động nhân quyền) (9).
5. Khát vọng xuyên thế kỷ về một Việt
Nam: Độc lập, Dân Chủ và Tự do
Trở lại câu hỏi chính của nhiều người: Tang lễ ông Nguyễn Phú Trọng có thực
sự là Quốc Tang với người Việt?
Cuộc tang lễ khổng lồ ngày 4/4/1926 tại Sài Gòn, thương tiếc lãnh tụ Phan
Chu Trinh, nhà cách mạng, nhà tư tưởng bất bạo động, người mở
đường cho công cuộc hiện đại hoá và dân chủ hoá của Việt Nam, báo hiệu cho sự
hình thành một nước Việt Nam mới, dù chỉ diễn ra tại địa phương, đích thực là
một Quốc Tang của người Việt.
Đến sự ra đi của Hồ Chí Minh, đông đảo người dân Việt vẫn coi đây là biểu
tượng mang lại nhiều hy vọng.
Ngược lại, sự ra đi của Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Phú Trọng diễn ra trong bối
cảnh đông đảo người dân mất niềm tin sâu sắc vào chế độ, theo nhiều ghi nhận.
Tham gia vào tang lễ đối với không ít người là một cách để bày tỏ thái độ phản
đối âm thầm đối với “bầy sâu” đang cầm quyền (chữ dùng của cựu chủ tịch nước
Trương Tấn Sang) (10). Và phần nào để nuôi giữ hy vọng vào một chính
quyền sạch.
Tuy nhiên, với một số người, câu hỏi tang lễ ông Nguyễn Phú Trọng có thực
sự là Quốc Tang hay không cũng là dịp để đặt ra một vấn đề sâu xa hơn: Quốc là
gì? Nước là gì? Nếu đất nước là do Đảng lãnh đạo, thì “Đảng Tang” dĩ nhiên là
Quốc Tang, hệt như cái tang vua chúa
trong một đất nước mà người dân chỉ là các thần dân, là dân đen.
Gần một thế kỷ sau Quốc Tang đầu tiên của người Việt tưởng nhớ nhà cách
mạng Phan Châu Trinh, tang lễ Tổng bí thư đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú
Trọng một lần nữa đặt ra vấn đề hướng đi của xã hội Việt Nam. Quốc gia Việt Nam
hiện đại “Hậu Quân Chủ” (Hậu Cộng sản) vẫn đang trong giai đoạn tìm
đường sang xã hội dân chủ. Việc người dân có quyền tự quyết trong việc
lựa chọn chế độ chính trị cho mình hay không là điều còn rất mơ hồ đối với
nhiều người hiện nay.
Cố lãnh đạo Việt Nam Nguyễn Phú Trọng bảo vệ kiểu Quốc gia nào? Quốc
gia Dân Chủ với quyền lực thuộc về nhân dân, và quyền con người được coi là nền
tảng, hay Quốc gia Hậu Quân Chủ với chế độ Đảng trị, Đảng nắm quyền đại diện và
điều hành đất nước?
Tuyên bố của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Nếu nước độc lập mà dân không được
hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì” (trong thư gửi
chính quyền các địa phương, báo Cứu quốc ngày 17/10/1945) (11)
tiếp tục là một thách thức với chế độ chính trị Việt Nam hiện nay.
“Quốc tang” ông Nguyễn Phú Trọng chính là một dịp để trở lại với cội nguồn
của khát vọng xây dựng một nước Việt Nam mới. Khát vọng tuy có bị đứt đoạn
trong nhiều giai đoạn do các bối cảnh lịch sử khác nhau nhưng có lẽ chưa bao
giờ bị dập tắt trong tâm khảm đông đảo người Việt. Hơn 10 năm cầm quyền của ông
Nguyễn Phú Trọng là một bước tiến hướng về một nước Việt Nam độc lập, dân chủ,
tự do, có kỷ cương hay một bước tụt lùi trở lại với “chế độ vua tập thể” (12)?
Đây ắt hẳn là một câu hỏi bức thiết với nội bộ chính quyền đương đại
Việt Nam nói riêng và xã hội Việt Nam nói chung.
Chú thích:
(*) https://vienphanchautrinh.org/
1/ https://www.facebook.com/share/p/GMdgLW1unDpWSFz4/
2/ https://www.vietnam.vn/nguyen-ai-quoc-voi-chi-si-phan.../
3/ https://www.facebook.com/share/p/APZthkPmQ1cXeVyb/
4/ https://www.facebook.com/share/pgLfehqsPvMfZkQL/
5/ Bài “Bi Kịch” : https://boxitvn.online/?p=90407
6/ https://baoyenbai.com.vn/.../Yen-Bai-nho-doi-cay-cua-Tong...
7/ https://vtcnews.vn/anh-nguoi-dan-dong-tam-xep-hang-dai...
8/ https://www.hrw.org/.../05/vietnam-new-wave-arrests-critics
9/ “Kết án nhiều nhà bảo vệ môi
trường: Danh tiếng của Việt Nam bị ảnh hưởng” https://rfi.my/8bon
“Việt Nam bắt giữ một quan chức thúc
đẩy phê chuẩn công ước quốc tế về quyền lao động” https://rfi.my/AaVb
10/ https://vietnamnet.vn/mot-con-sau-da-nguy-hiem-huong-gi...
11/ https://bqllang.gov.vn/.../14589-tu-chan-ly-khong-co-gi...
12/ Nguyên Chủ tịch QH Nguyễn Văn
An: Cần có luật để Đảng tránh bao biện, làm thay : https://viettimes.vn/nguyen-chu-tich-qh-nguyen-van-an-can...
T.T.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét