Formosa Hà Tĩnh: phát thải
“siêu độc”, quản lý “chưa tiên liệu”?
Đăng Nguyễn
Thứ Năm, 7/7/2016, 07:41 (GMT+7)
(TBKTSG) – Trả lời báo chí tại cuộc họp báo
ngày 30-6-2016, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) Trần Hồng Hà nói
rằng: “Về quy chuẩn môi trường, trước đây vì nhiều lý do nên một số ngành ô
nhiễm được ưu tiên. Ví dụ trong ngành luyện kim, luyện thép… nếu để tiêu chuẩn
cao sẽ khó khả thi nên phải hạ thấp hơn chuẩn bình thường để ngành đó tồn tại,
phát triển” (VnExpress). Vậy “trước đây”, hay nói đúng hơn là cho đến thời điểm
này, các vấn đề môi trường của ngành thép được quản lý như thế nào để bây giờ
Formosa Hà Tĩnh gây ra thảm họa môi trường ven biển miền Trung, đến nỗi Bộ
trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà phải thừa nhận: “Có thể nói ta chưa tiên liệu được
các chất thải của Formosa” (Tuổi Trẻ)?
Phát thải “siêu độc” của Formosa
Thật ra, từ năm 2009, Cục Thẩm định và Đánh
giá tác động môi trường (Tổng cục Môi trường, Bộ TN-MT) đã cho xuất bản tài
liệu “Hướng dẫn lập báo cáo đánh giá tác động môi trường dự án luyện gang thép”
(Hướng dẫn ĐTM). Hướng dẫn ĐTM này gồm lời nói đầu và 8 chương, đưa ra các phân
tích chi tiết về công nghệ luyện gang thép, các tác động môi trường, các biện
pháp giảm thiểu tác động môi trường, chương trình quản lý và giám sát môi
trường, tham vấn ý kiến cộng đồng và cuối cùng là khung hướng dẫn kỹ thuật lập
báo cáo ĐTM dự án đầu tư xây dựng nhà máy luyện gang thép.
Hướng dẫn ĐTM này đã nêu rất rõ “…trong quá
trình xây dựng và vận hành các dự án đầu tư xây dựng nhà máy luyện gang thép sẽ
gây ra những tác động tiêu cực tới môi trường. Vì vậy cần phải tiến hành đánh
giá tác động môi trường cho dự án, nhằm mục đích phân tích, đánh giá và dự báo
những tác động có lợi và có hại, trực tiếp và gián tiếp, trước mặt và lâu dài
mà các hoạt động của dự án có thể ảnh hưởng đến tài nguyên và môi trường khu
vực, để từ đó xây dựng các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đồng thời
giúp cho cơ quan chủ đầu tư dự án có những quyết định toàn diện và đúng đắn về
các giải pháp phát triển dự án gắn với bảo vệ môi trường”. Với những gì được
viết ra một cách chi tiết trong hướng dẫn này, thật khó hiểu với sự thừa nhận
của Bộ trưởng Bộ TN-MT Trần Hồng Hà ở trên.
Cân bằng nguyên vật liệu và năng lượng để
sản xuất ra 1 tấn thép thô từ nhà máy liên hợp gang thép như của Formosa mà Bộ
TN-MT hướng dẫn (xem hình).
Theo hướng dẫn ĐTM này để tính toán với công
suất giai đoạn 1 là 15 triệu tấn thép/năm, Formosa Hà Tĩnh sẽ thải ra môi
trường với tải lượng các chất ô nhiễm (xem bảng).
Đó quả là những con số khủng khiếp cho dù
xét theo bất cứ nguồn ô nhiễm nào: khí thải (gần 36 triệu tấn/năm), nước thải
(trên 28.000 tấn/năm các chất ô nhiễm) hay chất thải rắn (gần 9 triệu tấn/năm).
Tất nhiên đây là tải lượng ô nhiễm trước khi được xử lý bằng các hệ thống kiểm
soát ô nhiễm không khí, xử lý nước thải và quản lý chất thải rắn.
Một điều đáng lưu ý, đó là tổng lượng phenol
và xyanua trong nước thải của Formosa trước khi xử lý là 120 tấn/năm hay 0,36
tấn/ngày (cho rằng nhà máy vận hành 330 ngày/năm), tính theo tài liệu hướng dẫn
ĐTM của Bộ TN-MT ở trên.
Như vậy, tính ra trong năm ngày nhà máy mất
điện và không thể xử lý được nước thải, tổng lượng phenol và xyanua đã thải ra
biển Vũng Áng mà Bộ TN-MT công bố đó là nguyên nhân chính gây ra thảm họa cá
chết hàng loạt từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên – Huế trong tháng 4-2016 vừa qua, là
1,82 tấn (giả định chạy theo công suất của giai đoạn 1). “Chỉ” 1,82 tấn phenol
và xyanua trong năm ngày, mà phá hủy gần như toàn bộ rạn san hô trên 200 cây số
bờ biển miển Trung mà có khi cần đến cả trăm năm để phục hồi. “Chỉ” 1,82 tấn
phenol và xyanua trong năm ngày, mà hàng triệu ngư dân miền Trung điêu đứng vì
mất ngư trường trong vài tháng qua và sẽ còn khó khăn không biết đến bao giờ.
Nếu tính theo giấy phép xả thải mà Formosa
đã được cấp với lưu lượng 45.000 mét khối/ngày, chỉ riêng với nồng độ phenol
hay xyanua cho phép đều là 0,585 mg/l, thì tổng lượng phenol và xyanua sẽ thải ra
biển Vũng Áng trong điều kiện Formosa vận hành ổn định và xử lý nước thải đạt
tiêu chuẩn cho phép sẽ là 17,37 tấn/năm, tức là lớn gấp 9,5 lần so với lượng
thải của năm ngày gây ra thảm họa.
Vậy liệu rằng hệ sinh thái biển miền Trung
kia, vốn đã bị phá hủy gần như toàn bộ “chỉ” với 1,82 tấn phenol và xyanua, có
tiếp tục chịu đựng nổi trong 70 năm tới khi còn tiếp nhận hàng năm một số lượng
phenol và xyanua “ổn định” là 17,37 tấn/năm, đó là chưa kể Formosa còn dự kiến
nâng công suất nhà máy lên 1,5 lần, đạt 22 triệu tấn thép/năm cũng sẽ dẫn đến
lượng phát thải gấp 1,5 lần như thế?
Xem ra Bộ TN-MT cần phải nỗ lực nhiều để có
bộ quy chuẩn nước thải cũng như giấy phép xả thải phù hợp cho Formosa Hà Tĩnh,
thay cho bộ Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp sản xuất gang
thép QCVN 52:2013/BTNMT đang được áp dụng và “chưa tiên liệu được các chất thải
của Formosa” với chỉ 12 thông số.
Để tham khảo, Hướng dẫn về môi trường, sức
khỏe và an toàn của Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC) áp dụng cho nước thải của
các nhà máy sản xuất thép liên hợp như Formosa quy định đến 25 thông số, trong
đó có rất nhiều thông số về kim loại nặng mà QCVN 52:2013/BTNMT không quy định.
Sau nước thải là khí thải
Dư luận chưa chú ý đến nhiều về khí thải từ
Formosa Hà Tĩnh, cho dù đó cũng là một nguồn ô nhiễm cực lớn, có lẽ do khu liên
hợp gang thép này chưa vận hành toàn bộ dây chuyền sản xuất. Theo tính toán ở
trên, chỉ riêng phát thải CO2 của Formosa Hà Tĩnh đã đạt đến 34,5 triệu
tấn/năm, so với tổng lượng phát thải khí nhà kính năm 2020 của tất cả các ngành
sản xuất và xây dựng là 68,3 triệu tấn/năm (không kể ngành công nghiệp sản xuất
năng lượng), theo báo cáo dự báo phát thải khí nhà kính của Bộ TN-MT năm 2014.
Nghĩa là, chỉ riêng khu liên hợp gang thép
Formosa Hà Tĩnh, phát thải khí nhà kính đã chiếm đến trên 50,5% tổng lượng phát
thải khí nhà kính trong toàn bộ các ngành sản xuất và xây dựng tại Việt Nam! Ta
biết rằng Việt Nam là một trong những nước dễ bị tổn thương nhất thế giới do
biến đổi khí hậu, và những thảm họa do thiên tai như hạn hán, lũ lụt và những
hiện tượng thời tiết cực đoan khác xảy ra khắp cả nước trong thời gian qua với
cường độ tác hại ngày càng lớn cũng như tần suất xảy ra ngày càng dày đặc đã chứng
minh điều đó. Vậy thì không rõ khi vận hành toàn bộ dây chuyền sản xuất,
Formosa Hà Tĩnh sẽ tiếp tục góp phần làm nghiêm trọng thêm tác động do biến đổi
khí hậu đến mức nào?
Cùng với CO2 còn là những chất ô nhiễm khác
độc hại không kém, đó là bụi và khí kim loại gần 1 triệu tấn/năm có nguy cơ rất
cao gây ra các bệnh về đường hô hấp, trong đó có ung thư phổi. Ngoài ra, SO2 và
NOx là những khí gây ra mưa axit, làm suy giảm chất lượng đất, chất lượng nước,
giảm năng suất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, cũng đạt đến lượng phát thải
theo thứ tự là 33.000 tấn/năm và 34.500 tấn/năm.
Tương tự nước thải, khí thải cũng có quy
định riêng, đó là Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải công nghiệp sản xuất
thép QCVN 51:2013/BTNMT. Quy chuẩn này quy định 11 thông số cho khí thải sản
xuất thép nói chung, và 11 thông số cho khí thải sản xuất cốc (luyện cốc).
Trong khi đó, hướng dẫn về môi trường, sức
khỏe và an toàn của IFC áp dụng cho khí thải của các nhà máy sản xuất thép liên
hợp như Formosa
quy định chung đến 18 thông số, không phân biệt quy trình sản xuất.
Có hai điều đáng nói về QCVN 51:2013/BTNMT,
đó là quy định chỉ tiêu dioxin/furan chỉ được áp dụng từ ngày 1-1-2017, và nồng
độ bụi cho phép cao gấp 2-5 lần so với hướng dẫn của IFC (100 mg/Nm3 so với
20-50 mg/Nm3, trong đó IFC đề nghị áp dụng 20 mg/Nm3 khi trong bụi phát hiện có
các kim loại độc hại). Dioxin, thành phần chính của chất độc màu da cam mà
không lạ gì với người dân Việt Nam, là tác nhân gây chết người, ung thư và để
lại nhiều di chứng về sức khỏe cho nhiều thế hệ; Dioxin/Furan là những hợp chất
có độc tính cao nhất được biết trong khoa học cho đến nay.
Trong khi đó, bụi phát sinh từ các ống khói
nhà máy liên hợp sản xuất thép có tính chất là bụi lơ lửng (SPM), trong đó hàm
chứa rất nhiều các kim loại nặng độc hại khác nhau như asen, thủy ngân, cadmi,
chì, niken, crôm, kẽm, mangan… Vậy thì, dioxin/furan độc hại như thế, sao chỉ
yêu cầu áp dụng từ ngày 1-1-2017? Bụi lơ lửng phức tạp với nhiều kim loại nặng
độc hại như thế, dựa vào đâu để cho phép thải với nồng độ quá cao so với tiêu
chuẩn quốc tế?
Ngoài ra, hiện nay giấy phép xả thải chỉ mới
được áp dụng cho nước thải và chất thải công nghiệp, chất thải nguy hại, còn
giấy phép xả thải cho khí thải chỉ được áp dụng sau ngày 1-1-2018, theo quy
định trong Nghị định số 38/2015/NĐ-CP. Với nguy cơ ô nhiễm do khí thải của
Formosa Hà Tĩnh như hiện nay, rõ ràng không có lý do gì phải trì hoãn việc áp
dụng giấy phép xả thải cho khí thải đến sau ngày 1-1-2018. Việc áp dụng giấy
phép xả thải cho khí thải càng sớm càng tốt sẽ góp phần ngăn ngừa thảm họa môi
trường do ô nhiễm không khí từ Formosa Hà Tĩnh có thể gây ra cho đồng bào miền
Trung.
Kiểm soát ô nhiễm ở Formosa , cần
đầu tư 1 tỉ đô la Mỹ!
Theo báo cáo nghiên cứu “Modelling and
Analysis of Environmental Pollution in an integrated steel plant” (Mô hình hóa
và phân tích ô nhiễm môi trường của một nhà máy liên hợp gang thép) do Giáo sư
K. Vizayakumar đến từ Indian Institute of Technology (Viện Công nghệ Ấn Độ)
thực hiện năm 2001, thống kê cho thấy để các hệ thống kiểm soát ô nhiễm trong
các dự án liên hợp gang thép hoạt động thực sự hiệu quả, chi phí đầu tư cho các
hệ thống này chiếm đến 10% tổng vốn đầu tư dự án. Nghĩa là với quy mô đầu tư 10
tỉ đô la Mỹ của dự án Formosa Hà Tĩnh, chi phí để đầu tư cho các hệ thống xử lý
khí thải, xử lý nước thải và quản lý chất thải rắn tại đây cần đến 1 tỉ đô la
Mỹ.
Trong khi đó, hệ thống xử lý nước thải
45.000 mét khối/ngày mà Formosa tự cho là hiện đại chỉ tốn có 45 triệu đô la
Mỹ, chưa bằng 1/22 con số 1 tỉ đô la Mỹ nhu cầu đầu tư ở trên. Vậy liệu rằng
Formosa có dành đến 955 triệu đô la Mỹ còn lại để đầu tư vào hệ thống xử lý khí
thải và quản lý chất thải rắn, để đảm bảo tuân thủ về môi trường theo các chuẩn
mực quốc tế? Hay “nếu để tiêu chuẩn cao sẽ khó khả thi nên phải hạ thấp hơn
chuẩn bình thường để ngành đó tồn tại, phát triển”, nên Formosa đã và sẽ còn
tiếp tục lợi dụng để rồi môi trường của Việt Nam sẽ bị ô nhiễm, người dân của
Việt Nam sẽ còn tiếp tục bị trả giá?
Chỉ có Bộ TN-MT với vai trò là cơ quan quản
lý nhà nước trực tiếp và cao nhất trong Chính phủ về các lĩnh vực môi trường,
tài nguyên nước, biến đổi khí hậu… mới có thể trả lời những câu hỏi đó.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét