Đặc san tưởng niệm Phạm Toàn VĨNH BIỆT NGƯỜI ĐỒNG SÁNG LẬP TRANG BAUXITE VIỆT NAM

Nhà văn, nhà giáo dục, nhà báo, nhà nghiên cứu, nhà phản biện, dịch giả Pháp ngữ, Anh ngữ PHẠM TOÀN (1.7.1932 – 26. 6. 2019) Nhà trí thức Phạm Toàn được biết đến trong tư cách nhà văn và dịch giả Châu Diên với nhiều truyện ngắn công bố rải rác từ 1952 đến 1962. Ông nổi tiếng trong vai trò nhà giáo dục học tài năng, với những tư tưởng cách tân mới mẻ và quá khổ đối với ngành giáo dục hiện nay của Việt Nam mà bộ sách Cánh buồm chỉ là một phần đóng góp cụ thể của những tư tưởng đột xuất này, nói lên tấm lòng tận tụy yêu thương của ông đối với lớp trẻ, cũng như sự khắc khoải tìm con đường đổi thịt thay da nội tại cho dân tộc – bằng giáo dục theo ông là biện pháp quan trọng hàng đầu – một dân tộc không đáng phải đứng lại, phải già nua đi mà không phát triển được vì những giáo điều cũ rích từ lâu phủ bóng lên sức sống của nó. Nhưng nói đến con người dấn thân vào xã hội dân sự và có tác động sâu sắc đến quần chúng đông đảo thì phải nói đến những hoạt động của Phạm Toàn trong hai năm 2009 và 2010 trong liên danh đồng sáng lập trang Bauxite Việt Nam. Ở đây, Ông thể hiện một tinh thần nhập cuộc mạnh mẽ và một ý thức đối thoại trực diện với chính quyền. Cùng các thân hữu, Ông góp phần đưa trang Bauxite Việt Nam đến một vị trí không thiếu được trong công cuộc phản biện xã hội và trong đời sống tinh thần của xã hội dân sự ở Việt Nam. Con người có đóng góp nhiều mặt đó đã từ trần vào 6 giờ 42 phút sáng ngày 26/6/2019 tại Hà Nội, hưởng thọ 88 tuổi. Đó là một mất mát lớn! Nhưng với một sự nghiệp như vừa dẫn, Phạm Toàn đã thật sự đi vào lịch sử. Lịch sử công minh sẽ đánh giá đúng vai trò của Ông trong thời điểm chuyển mình của đất nước từ cuối thế kỷ XX sang đầu thế kỷ XXI. Lịch sử sẽ càng soi tỏ giá trị của Ông trên chặng đường một thập niên sắp tới mà chúng tôi dự cảm sẽ là một bước ngoặt tất yếu, không đổi thay là là chết, của đất nước cũng như dân tộc Việt Nam. Bauxite Việt Nam xin bày tỏ lòng thương tiếc đối với nhà trí thức chân chính Phạm Toàn, cầu mong Ông an nghỉ ở cõi Vĩnh Hằng, và xin nhường lời cho GS Nguyễn Huệ Chi, người được ông và GS Nguyễn Thế Hùng ủy thác điều hành trang BVN từ khi thành lập, kể từ đấy trở thành người bạn chí cốt “vào sinh ra tử” với Ông. Bauxite Việt Nam

***

Anh Phạm Toàn yêu quý, Vô cùng đau đớn khi biết tin Anh ra đi giữa lúc tôi và anh chị em Bauxite Việt Nam không ai có mặt ở Hà Nội để vĩnh biệt Anh. Đó là điều quá ư bất nhẫn mà không biết làm sao. Bauxite Việt Nam đã tồn tại được 10 năm và tình bạn giữa chúng ta cũng đã có chẵn một thập niên gắn bó. Trong 10 năm ấy Anh còn dành tâm huyết cho bộ sách Cánh buồm, lý tưởng cả một đời đối với thế hệ con trẻ mà Anh đau đáu muốn đem hết tài năng, sức lực giúp các em trở thành những lớp người thật sự giỏi giang, đáp ứng yêu cầu sinh tồn của cộng đồng dân tộc Việt, trong điều kiện ngành giáo dục nước ta đang hết sức thiếu những nhà giáo dục học tài ba về lý thuyết cũng như thực hành để tạo nên những đột phá quan trọng, như những việc Anh đã nỗ lực tiến hành. Nhưng bên cạnh công việc cho nhóm Cánh buồm, Anh vẫn là một sáng lập viên trang Bauxite Việt Nam, diễn đàn tiên phong góp một phần công sức đặt nền móng cho tiếng nói phản biện rộng rãi và tích cực của xã hội dân sự đối với chính quyền Việt Nam, với khát vọng buộc chính quyền dù muốn dù không cũng phải  xem xét lại đường lối chính sách của mình trên các phương diện kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, giáo dục, đặc biệt trong quan hệ ngoại giao với chính quyền Trung Quốc, nhằm tỉnh táo xây dựng đất nước theo hướng độc lập, tự chủ, thoát ly những trói buộc về ý thức hệ đưa đến những hậu quả không thể nào lường nổi; mặt khác mở rộng quyền dân chủ của người dân, tránh cho dân tộc chịu thảm cảnh suy thoái do gánh nặng nhiều mặt của thể chế độc tài. Trong tất cả những gì mà diễn đàn Bauxite Việt Nam đã làm được kể từ ngày nó xuất hiện và góp mặt vào hàng ngũ tiếng nói của xã hội dân sự đến nay, sự đóng góp của Anh có một ý nghĩa to lớn, không thể nào thiếu được. Là người dạn dày kinh nghiệm trong cuộc đời nhiều chìm nổi, Anh tuy đứng ở sau lưng nhưng thực tế vẫn luôn luôn sát cánh cùng chúng tôi, từ việc chung lưng đấu cật vạch đường đi nước bước cho những chặng đầu tiên rất cơ bản của trang mạng chúng ta, đến việc nêu ra những phương hướng kết hợp lý thuyết và hành động về sau, cũng như xây dựng đội ngũ cộng tác viên để trang mạng ngày càng có nhiều mũi đấu tranh, nhiều bình diện thông tin rộng rãi trong đời sống. Và trên các bước tiến lùi gian khổ của nó, sự hiện diện của Anh dầu có lúc chỉ còn là gián tiếp, vẫn là một chỗ dựa quan trọng để anh chị em không mất niềm tin vào chính mình. Có thể nói con đường dài mười năm của Bauxite Việt Nam chưa một lúc nào vắng mặt anh. Về phần cá nhân tôi, với vai trò một người thường trực trang mạng trong nhiều năm, sự chăm sóc chu đáo của Anh cũng là điều không thể không nói đến. Chúng ta đã bàn bạc rất nhiều điều với nhau. Nhiều đêm cùng thức trắng vì thảo một Kiến nghị gửi lên Nhà nước, phải xóa đi xóa lại nhiều lần vì cứ ngây thơ nghĩ rằng mỗi chữ mình viết ra đều rất hệ trọng. Cho đến khi cùng đồng hành đưa Kiến nghị đến Văn phòng Chính phủ bị từ chối mời ra khỏi cổng mới biết rằng “đã bạc tóc mà còn dại” (câu nói ngay lúc ấy của anh). Chúng ta cũng đã có những chuyến đi không quên được vì mục tiêu “trực tiếp đến với dân”, như cuộc cứu trợ bão lụt cuối năm 2009, lên đến cả địa điểm Tumeron ở Kon Tum, mà tại đỉnh cao này trên cao nguyên Trung phần, trong một buổi tối đói và rét, tôi đã khóc vì linh cảm một người giúp việc kỹ thuật sẽ bị bắt, còn Anh thì vỗ vai tôi và đưa ra một mệnh lệnh: Huệ Chi hãy quên hết để nghĩ đến trách nhiệm đang đè lên đầu mình. Trong những dịp cùng chung gánh vác ấy, bao giờ Anh cũng chủ động chia sẻ gánh nặng với tôi. Đặc biệt, khi tôi bị mời đi thẩm vấn 22 ngày vào đầu năm 2010, chính Anh đã chủ động đến ngay nhà tôi vào hôm đầu tiên tôi vắng mặt, để giữ vững tinh thần cho vợ tôi, và hầu như ngày nào Anh cũng đến trong suốt cả 22 ngày. Anh còn xông ra đảm nhiệm điều hành trang blog thay cho trang mạng bị đánh sập để chuyển tải thông tin đi mọi nơi, mà sâu xa bên trong là cốt lên tiếng cảnh báo với công luận về những gì tôi đã bị xử trí không đúng. Chỉ một ngày tôi về muộn so với giờ giấc đã định, Anh đều đưa tin đầy đủ đến bạn đọc với tất cả tâm trạng lo lắng. Chỉ một cuộc thẩm vấn bị kéo dài cố ý Anh đều phân tích rạch ròi dụng ý của kẻ thẩm vấn ẩn giấu bên trong. Có thể nói Anh đã bền bỉ đấu tranh trên phương tiện truyền thông cho việc tôi được chấm dứt thẩm vấn cho đến tận giờ phút cuối cùng [1]. Cứ nghĩ, nếu không có Anh vào những thời khắc hệ trọng đó, không hiểu số phận tôi đã như thế nào. Trước sau, trong cuộc đời hoạt động có chút ý nghĩa cho dân tộc và đất nước, Anh đã là một người anh lớn đối với tôi. Anh Phạm Toàn yêu quý, thế là tôi còn nợ Anh một món nợ lớn trên cuộc đời này: đã không có mặt trong giờ phút Anh đi xa mãi mãi. Thôi thì đành khất nợ với hương hồn Anh và xin hẹn với Anh sẽ trả nếu còn có kiếp sau. Từ nơi xa xôi xin cúi đầu vĩnh biệt Anh. Nguyễn Huệ Chi [1] Xin xem Các bài ngắn của Phạm Toàn trong những ngày Huệ Chi bị thẩm vấn